Dé (psychisch bewezen) motiverende gesprekstechnieken

Motiverende gesprekstechnieken of ‘Motivational Interviewing’ is een methode om mensen zélf te laten veranderen. Gedragsverandering krijg je namelijk alleen écht goed voor elkaar vanuit intrinsieke motivatie. Dat blijkt uit 30 jaar onderzoek en ervaring van psychiaters. Dit is hoe je dat voor elkaar krijgt.

We weten waar we het over hebben, als we het over motiverende gesprekstechnieken hebben. Deze methode (betere benaming dan “technieken”) is namelijk onderwerp geweest van meer dan 70 studies, in de loop van meer dan 30 jaar. Een meta-studie over wat die motiverende gesprekstechnieken of “Motivational Interviewing” (MI) is:

“Motivational interviewing is een cliënt-gecentreerde, directieve therapie stijl om mensen klaar te maken voor verandering, door de cliënt z’n opties te helpen verkennen en oplossen. Op deze manier lokt MI de eigen motivatie voor verandering uit.”

Het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) bevestigt die conclusie, in haar eigen studie:

“Uit diverse meta-analyses en reviews blijkt dat motiverende gespreksvoering werkt bij het behandelen van drugsverslaving en alcoholmisbruik en het stimuleren van gezondere voedingspatronen en lichaamsbeweging.”

– Je ziet het. Motiverende gesprekstechnieken of MI werkt. Beter dan de alternatieve aanpakken, waar we als mensen eerder naar neigen, wanneer we hopen iemand(s gedrag) te veranderen:

• overreding
• confrontatie
• druk opvoeren
• dreigen met consequenties

Het lijken allemaal logische en intuïtieve reacties, maar ze geven stuk voor stuk het meest ineffectieve resultaat. Sterker nog: op deze manier iemand proberen te veranderen jaagt hem juist exact de verkeerde kant op. Het werkt namelijk discussie in de hand, en dat werkt alleen maar “contraproductief”’ volgens in het boek ‘Motiverende Gespreksvoering – Mensen helpen veranderen’ van onderzoekers Miller & Rollnick.

Dus pak je het liever anders aan. Op de effectieve manier. Met MI.

MI – van verslavingszorg naar kantoortuin

Je ziet echter vast ook in bovenstaande conclusies, dat MI volgens deze instituten werkt voor verschillende zorg– en hulpverleningsorganisaties. Drugsverslaving, alcoholmisbruik en algemene gezondheidskeuzes. Gelukkig is er meer goed nieuws: het werkt niet alleen voor deze takken van sport, maar voor elke branche die met mensen werkt. Ook al zijn het je eigen mensen, in jouw organisatie, team of afdeling. Je collega’s, in elke willekeurige kantoortuin.

De methodiek begon echter (waarschijnlijk) iets verder van je bed: in de verslavingszorg, in de jaren ‘80, toen men ontdekte dat het perspectief van de cliënt centraal stellen best goed werkt om hem te helpen zijn leven te beteren. In de decennia daarop pakten psycho-onderzoekers daarop door, door te opperen dat je als hulpverlener cliënten geen verbeterend gedrag moet opleggen, maar het beter kunt uitlokken. Dan komt het vanuit henzelf – intrinsiek – en blijft het beter hangen op de lange termijn. Dat klopte, bleek uit de praktijk en later uit veelvuldig wetenschappelijk onderzoek.

Maar hoe doe je dat: verbeterd gedrag uitlokken, in plaats van opleggen? Door Motivational Interviewing, zoals therapeuten het noemen.

Wat is Motivational Interviewing?

Volgens het NJI:

“Motiverende gespreksvoering is een directieve, maar cliëntgerichte methode om cliënten te helpen hun intrinsieke motivatie te versterken, zodat zij in staat zijn hun gedrag te veranderen. Waar hulpverleners met een negatieve of confronterende methode geen of zelfs averechtse resultaten behaalden, blijkt een empathische houding van hulpverleners er toe te leiden dat cliënten meer betrokken zijn bij de behandeling, vaker de afspraken nakomen en hun gedrag ook meer veranderen.”

Geen negativiteit of confrontatie (biedt geen of averechtse resultaten), maar een empathische houding. Dat is de kern van motiverende gespreksvoering. En dat werkt niet alleen zo bij “cliënten”. De psyche is de psyche, of je nu gedrag zou moeten veranderen in de verslavingszorg of in je kantoortuin. We zijn allemaal mensen, en we hebben allemaal onze gebreken in het gedrag. Zie je problematische gedrag en wil je iemand helpen te veranderen, dan werkt de oplossing bij iedereen (grofweg) hetzelfde – van rookverslaafde tot kantoortijger.

Hoe motiverende gesprekstechnieken werken

Motiverende gesprekstechnieken of MI is er dus voor bedoeld dat je mensen aanzet tot gedragsverandering, vanuit intrinsieke motivatie, door er directief en interactief over te praten.

Directief, omdat jij de gespreksleider bent en de ander (onbewust) de juiste richting in stuurt. Interactief, omdat het een dialoog betreft, waarin jij vraagt, de ander antwoordt, jij luistert en doorvraagt, de ander antwoordt en jij het gesprek zo richting een conclusie leidt, op een gelijkwaardige manier.

Belangrijk detail: je bent gespreksleider, geen regisseur. Je leidt de ander richting het juiste gedrag, zonder het op te leggen.

De ander is tenslotte geen jukebox waar je een muntje in werpt en op een knop duwt waarna hij doet wat je wil. De mens werkt iets ingewikkelder. Je moet de jukebox vragen wat hij wil draaien, en zorgen dat dit binnen de perken van de wenselijke muziekkeuze blijft.

Die richtinggeving doe je op een respectvolle manier. Eentje waarbij je gelijkwaardige gesprekspartners bent, in een open, bevorderende en positieve, veilige omgeving. Geen negatief belerend klimaat. Geen wijzende vinger, maar een vragende blik. Een open, empathische blik. Een houding – enorm belangrijk in MI – die jou een oprechte luisteraar maakt en die je invoelende maakt met je gesprekspartner. Wat is zijn probleem? Wat zijn de mogelijke oplossingen. Toon die opties, maar laat de ander handelen.

Samen vormen die elementen de basis van MI:

En dat werkt. Mits je je Motivational Interview goed aanpakt. Er is echter geen script of handleiding (dat werkt slechter, is bewezen); er zijn alleen de bovenstaande kernelementen – en nog een paar must do’s, volgens de onderzoekers Millner & Rollnick.

De 5 must do’s voor elk motivational interview

5 dingen die je sowieso moet doen, in elk motiverend gesprek voor gedragsverandering. Of je nu therapeut, HR manager, partner, vriend of directe collega bent. Ze werken in alle gevallen, om die gespreksleider te zijn die verbeterd gedrag uitlokt (en niet oplegt) bij de ander:

1. Druk empathie uit

Niet identificeren met problemen ontvanger, maar wel “invoelend begrijpen”. Level met je partner, probeer zijn gedrag door zijn ogen te zien. Werkt bewezen (beter dan een andere aanpak):

“Empathie van de therapeut gedurende de behandeling voorspelde een verrassende tweederde van de verandering in het drinkgedrag van cliënten, 6 maanden later. Dit effect in therapie stijl was veel groter dan veranderingen in andersoortige vergeleken gedragsinterventies.”

Meer uitleg, geeft deze video van het Longfonds je, gericht op zorgprofessionals om hun patiënten gezonder gedrag te laten vertonen, maar net zo relevant voor elke andere verander-hulp:

2. Ontwikkel discrepantie

Laat je gesprekspartner het verschil tussen huidig gedrag en de eigen doelen en waarden (het gewenste toekomstbeeld) inzien. Het inzicht in de nadelen van het huidige gedrag, en de voordelen gewenst gedrag.

Miller & Rollnick in hun boek:

“Motivatie wordt aangejaagd door discrepantie tussen die doelen die iemand erop nahoudt en de actuele werkelijkheid waarin hij of zij zich volgens eigen waarneming bevindt.”

Uitgelegd in de video:

3. Vermijd discussie

Ben je eenmaal in een welles-nietes beland, dan ben je verder van huis dan ooit. Het werkt “contraproductief” volgens Miller & Rollnick, weet je nog? De ontvanger zal bij het verdedigen van zijn slechte gedrag – “het is toch logisch dat ik kwaad wordt als Sophie zo’n domme dingen doet”, en je gaat daar tegenin – alleen maar meer neigen naar het sterker geloven in zijn standpunt:

4. Beweeg mee met weerstand

Het is het alternatief voor discussie. Stuit je op weerstand ‘beweeg dan mee’, in plaats van ertegenin gaan. Laat de voors en tegens van zijn standpunt – “is het echt logisch dat ik kwaad word op Sophie” – zelf ontdekken, door meer informatie te geven, zonder oordeel. Zo haal je de ander uit zijn verdedigende rol, en breng je hem in een zelf-reflectieve houding. Hij (of zij) gaat nadenken of het wel klopt wat hij zojuist zei:

5. Bevorder persoonlijke effectiviteit

Iemands geloof in eigen kunnen verbeteren bevorderen is erg belangrijk. Het ontbreekt ‘slechte gedragers’ ten eerste vaak in inzicht in hun eigen gedrag, en ten tweede aan het zelfvertrouwen om het te verbeteren. Ze moeten snel loskomen van het idee dat ze ‘nu eenmaal snel kwaad worden’ of ‘nu eenmaal een nare alcoholist’ zijn. Verandering is alleen mogelijk, wanneer de ander erin gelooft. Help hem of haar daarbij:

– Klinkt allemaal nogal ehh… Therapeutisch, en misschien nog wat vaag? Is het ook, aangezien deze technieken rechtstreeks uit de therapeutische hoek komen, en Motivational Interviewing nu eenmaal bewust zonder concrete handleiding komt.

Toch is er wel iets concreets van te maken, voor jouw gemak. Een paar motiverende gesprekstechnieken tips, die je op weg helpen:

Hoe je dat doet – 5 motiverende gesprekstechnieken tips

Zo’n gesprek dat je voert met degene die je graag ziet veranderen, pak je dus zonder handleiding aan, maar wel met een paar handvaten. Een paar zaken die je helpen om bovenstaande bewezen must do’s in het gesprek te weven:

1. Stel open en evocatieve vragen

Een concrete gespreksopener kunnen we je geven. Gewoon om ergens te kunnen beginnen, met degene die z’n gedrag volgens jou kan verbeteren. Knoop het gesprek aan, met de volgende open vraag:

“Ik zie bij jou. Heb je dat door?”

Bijvoorbeeld:

• “Ik zie dat je erg veel werkdagen overwerkt tot in de late avonduren. Heb je dat door?”
• “Ik zie dat je de laatste tijd erg vaak uitvalt naar je collega’s. Zie je dat zelf ook?”
• “Ik zie dat je steeds vaker ‘s middags al een fles wijn opentrekt, en die ‘s avonds leeg is. Heb je dat zelf door?”

De rest van het gesprek blijf je open en “evocatieve” (reactie uitlokkende) vragen stellen. Geef verschillende opties – “Kan het niet ook zijn dat je te weinig nachtrust krijgt, met die kleine nu?” – en leid de vragen richting een betere situatie:

• “Wat vind je zelf vervelend aan de huidige situatie?”
• “Hoe zou je het graag anders zien dan?”
• “Als je denkt aan je denkt aan dat slaaptekort en felle gedrag op de langere termijn, waarover maak je je dan het meeste zorgen?”
• “Je zit nu in deze situatie, maar hoe zou je willen dat je leven er over een tijdje uitziet?”

Peuter alles los, over de huidige situatie én de mogelijke gewenste toekomstige situatie (relaxter op het werk zijn, een betere vader voor het gezin zijn, een heerlijke nachtrust hebben, …). Haal eruit wat erin zit. De tweede tip helpt daarbij:

2. Luister reflectief

Je hebt actief luisteren, dat doe je sowieso. Maar er is ook zoiets als reflectief luisteren. Dit betekent dat je goed oplet wat de ander je vertelt, en direct probeert in te schatten wat er tussen de regels door gezegd wordt. Wat er onuitgesproken blijft, of wat de ander bedoelt te zeggen. Je hoort het in iemands woorden, en je ziet het vaak in lichaamstaal. Probeer de signalen (ineengedoken, neergeslagen ogen, friemelende handen) te herkennen en benoemen, om alles uit je gesprekspartner te krijgen wat anders ongezegd blijft.

Vraag daarom door op wat je niet hoort…

• “Wat bedoel je met ‘ik heb gewoon moeite met mijn emoties’?”
• “En als je dan zo boos wordt, wat zit daar dan nog meer achter?”
• “Hoor ik goed dat je zegt dat je liever op je werk doorgaat dan naar huis keert?”

… En benoem ook wat je ziet, ter bevestiging:

• “Je lijkt wat ongemakkelijk nu we het hier over hebben, heb ik dat goed?”
• “Ik zie dat het moeilijk voor je is om dit te vertellen?”
• “Het lijkt of je je schaamt, omdat je nu zo wegkijkt?”

Wacht op een reactie, laat gerust een stilte vallen om de ander de ruimte te geven, en luister verder, tot het onderste uit de kan is.

3. Vat samen

Merk je dat die onderste steen boven is, of je aan het einde van een onderwerp bent gekomen, vat het gezegde dan even samen op een gestructureerde manier. Voor de ontvanger is het gesprek waarschijnlijk intens en zijn of haar hoofd zal alle kanten op gaan. Het is aan jou om de structuur en richting te bewaren: jij bent de gespreksleider.

Zo maak je even helder waar jullie nu staan (“dus je zegt dat je vooral moeite hebt met je nachtrust en je daardoor overdag steeds prikkelbaarder wordt, en dat dat waarschijnlijk komt door de spanningen thuis en de druk hier op het werk”) en laat je zien dat je goed hebt geluisterd naar de ander. Bovendien rond je het gesprek zo op een nette manier af richting de afsluiter – het teken dat je een stap vooruit bent gekomen, richting gedragsverbetering:

4. Lok verandertaal uit

“Change talk” noemen de psychiater-onderzoekers het. Letterlijk vertaald: “verandertaal”. Het is het uiten van je gesprekspartner dat hij van plan is de juiste richting in te bewegen met zijn gedrag, in alle vormen. Dat kan het bevestigen van de negatieve gevolgen van het huidige slechte gedrag zijn – “Ik snap dat het vervelend voor anderen is als ik me zo prikkelbaar gedraag” – het erkennen van de positieve gevolgen van gedragsverbetering, het optimistisch uiten over verandering of de wil om te veranderen richting een betere toekomst.

Richting dat eerder gedefinieerde ideale toekomstbeeld, waarin de ander die relaxtere collega op de werkvloer wordt, waarin hij een betere nachtrust ervaart of een betere vader voor z’n gezin wordt.

5. Bevestig beter gedrag

Bevestig alles wat op dit moment maar positief is aan het gedrag van de ander. Bevestig verandertaal – “daar heb je helemaal gelijk”, “goed dat je ziet dat dit beter kan” – maar bevestig ook de kleinere dingen. Dat kan het feit al zijn dat degene nu met jou in gesprek is, en zich dus durft open te stellen over zijn of haar problematisch gedrag: “heel fijn dat je dit nu met mij bespreekt, en de tijd ervoor neemt om het er over te hebben”.

Het is de manier om de ander z’n verbeterende gedrag en persoonlijke effectiviteit te vergroten. Bemoedigende woorden, zonder bemoederend of belerend te zijn. Onthoud die gelijkwaardigheid als belangrijke kernelement!

Samengevat

Tip 3, samenvatten – werkt altijd 😉

Motiverende gesprekstechnieken of Motivational Interviewing komt zonder handleiding. Geen stap 1, stap 2, stap 3 – zeg dit, zeg dat. Maar het werkt, bewezen, als je het goed doet. Hoe je dat doet?

Door de kernelementen in je achterhoofd te houden:

Door deze 5 dingen in elk geval te doen of zeggen:

1. Druk empathie uit (inlevend vermogen)
2. Ontwikkel descrepantie (tussen huidige en ideale situatie)
3. Vermijd discussie (werkt contraproductief)
4. Beweeg mee met weerstand (ga er niet tegenin)
5. Bevorder persoonlijke effectiviteit (elke beweging richting verbetering)

Met behulp van deze praktische tips:

1. Stel open en evocatieve vragen (“Ik zie…”)
2. Luister reflectief en vraag door (“Wat bedoel je met…”)
3. Vat samen (“Dus je zegt dat…”)
4. Lok verandertaal uit (kenmerk dat de ander stappen vooruit zet)
5. Bevestig beter gedrag (voor persoonlijke effectiviteit)

Dus: of je nu te dealen hebt met een rookverslaafde partner, een agressieve collega of een negatieve vriend. Help hem zijn of haar gedrag inzien en verbeteren, op de manier die werkt.

(Disclaimer: heb je in je omgeving te maken met iemand die serieus verontrustend of bedreigend gedrag veroorzaakt dat jou of anderen om je heen schaadt? Schakel dan professionele hulp in, wanneer je er zelf niet uitkomt.)

Meer leren?

Om zo’n precair en belangrijk Motivational Interview te houden, moet je goed weten wat je doet. Bovenstaand is de basis van de methode, maar zoals je ziet bestaat die vooral uit handvaten en richtlijnen, meer dan een concrete handleiding. Heb je daarom nog moeite met het uitvoeren van zo’n gedragsverbeterend gesprek? En doe je het graag in één keer goed? Logisch. In een training Gesprekstechnieken leer je er meer over, op jouw verzoek. In één dag op een open locatie, of bij jullie op kantoor voor alle leiders en HR managers bijvoorbeeld. Neem contact op of bekijk deze pagina voor meer informatie.